شاخص VIX که به آن «شاخص ترس» نیز گفته می‌شود، یکی از مهم‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری احساسات و انتظارات بازار نسبت به نوسانات آینده است. این شاخص توسط بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) معرفی شده و بر پایه نوسانات مورد انتظار در شاخص S&P500 محاسبه می‌شود. در واقع، VIX میزان نوسانی را نشان می‌دهد که معامله‌گران انتظار دارند در ۳۰ روز آینده بازار سهام آمریکا تجربه کند.
زمانی که مقدار این شاخص افزایش می‌یابد، معمولاً نشانه‌ای از افزایش ترس، عدم اطمینان و احتمال افت قیمت سهام است. در مقابل، کاهش VIX بیانگر آرامش نسبی بازار و اعتماد سرمایه‌گذاران به روند صعودی است. بنابراین، این شاخص معیاری از روانشناسی جمعی بازار محسوب می‌شود که می‌تواند جهت کلی احساسات سرمایه‌گذاران را نشان دهد.
تاریخچه شکل‌گیری شاخص VIX
ایده طراحی شاخصی برای اندازه‌گیری نوسانات بازار نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ میلادی مطرح شد، اما شاخص VIX به شکل رسمی در سال ۱۹۹۳ توسط «رابرت وِیلی» استاد دانشگاه دوک و با همکاری بورس CBOE معرفی شد. هدف از ایجاد آن، فراهم کردن ابزاری برای ارزیابی میزان نوسان مورد انتظار بازار و مدیریت ریسک سرمایه‌گذاران بود.
در سال ۲۰۰۳ فرمول محاسبه VIX بهبود یافت تا به جای تکیه صرف بر چند قرارداد اختیار معامله، از طیف گسترده‌تری از آپشن‌های شاخص S&P500 استفاده کند. از آن زمان تاکنون، VIX به‌عنوان شاخص استاندارد نوسان در سطح جهانی شناخته می‌شود و حتی شاخص‌های مشابهی برای بازارهای دیگر مانند VXN (برای نزدک) و VXD (برای داوجونز) نیز توسعه یافته‌اند.
نحوه محاسبه شاخص VIX
محاسبه دقیق شاخص VIX بر اساس فرمولی پیچیده انجام می‌شود که میانگین وزنی قیمت آپشن‌های خرید (Call) و فروش (Put) بر روی شاخص S&P500 را در نظر می‌گیرد. این محاسبه نشان می‌دهد معامله‌گران انتظار چه مقدار نوسان ضمنی (Implied Volatility) را در ۳۰ روز آینده دارند.
به بیان ساده‌تر، زمانی که سرمایه‌گذاران حاضرند برای قراردادهای اختیار معامله مبلغ بیشتری پرداخت کنند، به این معناست که انتظار دارند نوسانات بازار افزایش یابد. در نتیجه، VIX نیز افزایش می‌یابد. این شاخص بر حسب درصد بیان می‌شود؛ برای مثال، اگر VIX برابر با ۲۰ باشد، به این معنی است که بازار انتظار دارد نوسانات سالانه حدود ۲۰ درصد باشد.
با این وجود، باید توجه داشت که VIX یک شاخص پیش‌بینی قطعی نیست بلکه بازتابی از انتظارات فعلی معامله‌گران است.
نقش شاخص VIX در تحلیل بازار سهام
شاخص VIX برای تحلیلگران و سرمایه‌گذاران، ابزاری قدرتمند جهت درک احساسات و شرایط روانی بازار به شمار می‌رود. وقتی شاخص در سطح پایین قرار دارد، بازار معمولاً در وضعیت آرام و بدون اضطراب است. اما اگر ناگهان این شاخص جهش کند، احتمال اصلاح قیمتی یا سقوط در بازار سهام وجود دارد.
سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از VIX به‌عنوان شاخصی مخالف (Contrarian Indicator) نیز استفاده می‌کنند. یعنی زمانی که VIX بسیار بالا می‌رود و ترس در اوج است، ممکن است فرصت‌های خرید جذابی ایجاد شود. برعکس، هنگامی که VIX به سطح بسیار پایین می‌رسد، احتمال وقوع اصلاح قیمتی افزایش می‌یابد.
کاربرد شاخص VIX برای مدیریت ریسک
یکی از مهم‌ترین کاربردهای شاخص VIX، کمک به سرمایه‌گذاران برای مدیریت ریسک پرتفوی است. با بررسی تغییرات این شاخص می‌توان درک کرد چه زمانی باید محافظه‌کارانه‌تر عمل کرد یا چه زمانی فرصت رشد بازار فراهم است.
افزایش VIX معمولاً موجب می‌شود سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های امن‌تر مانند طلا، اوراق قرضه یا دلار حرکت کنند. در مقابل، کاهش VIX به معنای افزایش تمایل به ریسک‌پذیری است.
همچنین، بسیاری از صندوق‌های پوشش ریسک (Hedge Funds) از مشتقات مبتنی بر VIX مانند قراردادهای آتی (Futures) و اختیار معامله (Options) برای محافظت در برابر نوسانات شدید بازار استفاده می‌کنند.
تفسیر شاخص VIX در شرایط مختلف بازار
به طور کلی، سطح شاخص VIX را می‌توان به سه محدوده کلی تقسیم کرد:
- کمتر از ۱۵: بیانگر آرامش بازار و اعتماد سرمایه‌گذاران است.
- بین ۱۵ تا ۳۰: نشان‌دهنده نوسانات معمولی یا شرایط عادی بازار است.
- بالاتر از ۳۰: نشانه افزایش ترس، بحران یا شوک اقتصادی در بازار است.
در زمان‌هایی مانند بحران مالی ۲۰۰۸ یا شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰، مقدار VIX به بالای ۸۰ رسید که بیانگر ترس شدید و عدم اطمینان کامل بازار بود. با فروکش کردن بحران‌ها، شاخص به تدریج کاهش یافت و بازار به وضعیت طبیعی بازگشت.
رابطه شاخص VIX با سایر بازارها
حرکت شاخص VIX اغلب با بازار سهام رابطه معکوس دارد. یعنی هنگامی که شاخص‌های سهام مانند S&P500 افزایش می‌یابند، VIX کاهش پیدا می‌کند و بالعکس. این ارتباط ناشی از روانشناسی جمعی معامله‌گران است که در زمان رشد بازار، احساس امنیت بیشتری دارند و در زمان افت بازار، دچار ترس و نگرانی می‌شوند.
افزون بر بازار سهام، تغییرات VIX می‌تواند بر قیمت دارایی‌هایی مانند طلا، نفت و ارز تأثیر بگذارد. زیرا در دوران افزایش ترس و نااطمینانی، سرمایه‌گذاران معمولاً به سمت دارایی‌های امن‌تر پناه می‌برند و همین امر موجب تغییر در جریان نقدینگی بازارها می‌شود.
کاربرد شاخص VIX در بازار ارز دیجیتال
اگرچه شاخص VIX مستقیماً برای بازار سهام آمریکا طراحی شده، اما مفهوم مشابهی در بازار ارزهای دیجیتال نیز وجود دارد که به آن «Crypto Volatility Index» یا CVIX می‌گویند.
سرمایه‌گذاران در بازار رمزارزها نیز از این شاخص‌ها برای سنجش میزان ترس یا طمع (Fear and Greed) در بازار استفاده می‌کنند. برای مثال، زمانی که CVIX افزایش می‌یابد، معمولاً قیمت بیت‌کوین و سایر رمزارزها دچار نوسان شدید می‌شوند.
بنابراین درک رفتار شاخص VIX می‌تواند برای فعالان حوزه ارز دیجیتال نیز مفید باشد، زیرا به آن‌ها کمک می‌کند احساسات جمعی سرمایه‌گذاران را درک و زمان مناسب ورود یا خروج از بازار را تشخیص دهند.
مزایا و محدودیت‌های استفاده از شاخص VIX
مزایای شاخص VIX شامل قابلیت سنجش سریع احساسات بازار، پیش‌بینی روندهای احتمالی و کمک به مدیریت ریسک است. این شاخص در ترکیب با سایر ابزارهای تحلیلی می‌تواند دیدگاه جامعی از وضعیت بازار ارائه دهد.
اما محدودیت‌هایی نیز دارد. نخست آنکه VIX یک شاخص پیش‌نگر دقیق نیست بلکه صرفاً بازتابی از انتظارات فعلی بازار است. دوم اینکه ممکن است تحت تأثیر نوسانات کوتاه‌مدت یا رفتار هیجانی معامله‌گران تغییرات شدیدی داشته باشد.
بنابراین استفاده از VIX به‌تنهایی برای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری کافی نیست و باید در کنار تحلیل تکنیکال، فاندامنتال و داده‌های اقتصادی کلان به کار گرفته شود.
چگونه از شاخص VIX در استراتژی سرمایه‌گذاری استفاده کنیم
سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از VIX برای تنظیم ترکیب دارایی‌ها، شناسایی نقاط چرخش بازار و تعیین میزان ریسک‌پذیری استفاده می‌کنند.
در شرایطی که VIX در حال افزایش است، بسیاری از سرمایه‌گذاران اقدام به پوشش ریسک از طریق خرید آپشن‌های فروش یا کاهش وزن سهام در سبد خود می‌کنند. برعکس، وقتی VIX کاهش می‌یابد، می‌تواند نشانه‌ای از ثبات بازار و فرصت برای ورود مجدد به سهام باشد.
در نهایت، شاخص VIX ابزاری است که اگر درست تفسیر شود، می‌تواند سرمایه‌گذاران را از تصمیم‌های احساسی بازدارد و آن‌ها را به سمت تصمیم‌گیری منطقی هدایت کند.
آکادمی ارز دیجیتال کمال قزلباش
آکادمی آموزش ارز دیجیتال کمال قزلباش یکی از مراکز معتبر در زمینه آموزش بازارهای مالی و رمزارزها است. این آکادمی با ارائه دوره‌های تخصصی تحلیل تکنیکال، فاندامنتال، آنچین و استراتژی‌های معاملاتی، به علاقه‌مندان کمک می‌کند تا با درک عمیق مفاهیم اقتصادی و رفتاری، تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند.
دوره‌های آموزشی آکادمی از سطح مبتدی تا پیشرفته طراحی شده و بر پایه تجربه عملی اساتید مجرب برگزار می‌شود. اگر می‌خواهید یاد بگیرید چگونه شاخص‌هایی مانند VIX را تحلیل کنید و ریسک معاملات خود را کاهش دهید، آکادمی کمال قزلباش گزینه‌ای ایده‌آل برای شروع مسیر حرفه‌ای شما در بازار مالی است.
